“Construíndo Cidadanía Europea a través da Educación Mediática. Impacto no IES Sácilis de Pedro Abad (España)”
Carmen Pavón (Coordinadora do proxecto)
Blas Segovia (Asesor do proxecto. Profesor do Dpto. Educación UCO)
Centro escolar
IES Sácilis
Docentes
Carmen Pavón Vázquez, José Carlos López Casado, Silvia Sirena Camarero Martínez, Elizabeth Luna Madueño, Sara Huertas Moreno, Pilar Ortega Moreno, Francisco Jurado Granero, Carlos Ortega Rodríguez, María Jesús Ruiz García.
Localidade
Pedro Abad (Córdoba)
Comunidade Autónoma
Andalucía
Etapa Educativa
Educación Secundaria Obrigatoria
Áreas/Materias
Lingua e Literatura Española, Xeografía e Historia, Inglés, Educación Física, Proxecto Integrado, Música, Educación Plástica e Visual.
Idioma
Castelán e inglés.
Países socios
Recoñecemento
Selo de Calidade eTwinning concedido a España e a Hungría. Premio Nacional eTwinning en Hungría. Primer premio no festival FOCO 2016 (Fuente Ovejuna, Córdoba), categoría microdocumentais, á curtametraxe española “El Guernica por la paz”e mención de honor á curtametraxe “Qualifica” do equipo español. Preselección no Festival Internacional Plural +, de Alianza de Civilizacións pola curtametraxe “Deja de mirar,…empieza a ver” sobre o tema inmigración.
Descrición
O proxecto que describimos desenvolveuse durante os cursos 2014 a 2016, dentro do Programa Erasmus+ KA2. Nel estiveron involucrados centros educativos de seis países europeos: o Colegiul National “Iosif Vulcan” de Oradea (Rumanía), o IV Liceum Ogolnoksztalcace im. Dra Tytusa Chalubinskiego w Radomeu de Radom (Polonia), o Pécsi Kodály Zoltán Gimnázium de Pécs (Hungría), o SOUEE “Konstantin-Kiril Filosof” de Ruse (Bulgaria), o Lillesand Ungdomsskole” de Lillesand (Noruega) e o IES “Sácilis” de Pedro Abad (Córdoba/España).
A lingua de traballo foi o español, aínda que tamén se traballou o inglés e, de forma puntual, as linguas de cada país socio. Catro dos centros son seccións bilingües nos que se estuda a lingua española como primeira lingua estranxeira. O alumnado participante atópase na franxa de idade entre os 14 e 17 anos.
Baseándonos nos obxectivos da “Estratexia Europa 2020” o proxecto desenvolveu liñas de traballo en torno a tres dinámicas interconectadas que se nos antollan fundamentais para abordar os retos da escola europea actual: a alfabetización mediática e informacional (UNESCO, 2011), a educación para a convivencia democrática e a aprendizaxe das linguas.
Durante os dous cursos do proxecto, o alumnado realizou curtometraxes nas que expresou as súas opinións e expresou as opinións doutros mozos europeos respecto ós temas que lles preocupan, difundindo as producións entre os seis socios participantes. Estes intercambios facilitaron a construción do coñecemento relevante para comprender e intervir nas sociedades democráticas, pois o visionado e discusión dos traballos dos outros estudantes permitiulles coñecer outras miradas e outras problemáticas de mozos europeos en situacións personais, profesionais, culturais e educativas diferentes ás propias. Isto axudou a desenvolver actitudes de respecto e a superar prexuízos respecto a persoas e a culturas doutros países, recolocando a tendencia etnocentrista coa perspectiva das culturas europeas diferentes.
Especial importancia adquiriron as actividades presenciais de cooperación internacional desenvoltas en seis encontros internacionais nos que se realizaron curtametraxes por equipos nas que se integraban estudantes e profesores dos seis países.
Para garantir e favorecer o traballo colaborativo utilizouse a plataforma eTwinning e o espazo de traballo twinSpace como ferramenta de coordinación, traballo e distribución de contidos. O uso da plataforma permitiu mellorar significativamente no alumnado as destrezas relacionadas coas TIC e facilitou o achegamento entre distintos países e distintas culturas. Co uso da plataforma melloraron a súa motivación e foron partícipes dun proxecto innovador. A nivel xeral permitiu establecer relacións de cooperación de gran valor pedagóxico. O traballo realizado na plataforma eTwinning foi premiado co Selo de Calidade eTwinning en España e en Hungría. Neste último país, ademais, foi recoñecido co Premio Nacional eTwinning.
Obxectivos e metodoloxía
Os obxectivos do proxecto pódense sintetizar en:
- a) Integrar a educación mediática e informacional no currículum do ensino secundario para xerar información e difundila axeitadamente.
- b) Reflexionar e expresarse sobre os problemas que afectan á xuventude confrontando as opinións coas doutros estudantes europeos.
- c) Coñecer a diversidade cultural de Europa para reducir os estereotipos imperantes.
- d) Utilizar e valorar o idioma español e outras linguas europeas como vehículos necesarios para a comunicación interpersoal e desenvolvemento de proxectos internacionais.
Con estes obxectivos e esta metodoloxía desenvolvemos de forma colaborativa unhas actividades que xeraron multitude de produtos dos que nos sentimos moi orgullosos e que foron moi ben valorados polas distintas comunidades educativas dos centros participantes.
A metodoloxía aplicada integrou no currículo os orzamentos que establece a UNESCO (2011) sobre a alfabetización mediática e informacional (AMI), incluíndo o desenvolvemento da competencia dixital xunto a outras competencias como a lingüística e a social e cívica.
Mediante a creación dos videos potenciouse a expresión dos propios puntos de vista do alumnado, a súa implicación activa na busca de información significativa e o traballo colaborativo, pois as producións enfocáronse seguindo o modelo de traballo por proxectos.
Punto de partida
O IES Sácilis de Pedro Abad, é un centro moi pequeno ubicado nunha localidade con menos de 3000 habitantes e con dous centros educativos (un público e outro concertado). A necesidade de visibilizar o traballo desenvolto e conseguir un aumento de alumnado, levounos desde fai tiempo a tomar determinadas opcións pedagóxicas novidosas. Unha delas foi a de implicarnos no desenvolvemento de proxectos europeos, que foron moi ben valorados pola Comunidade Educativa do centro (profesorado, alumnado e familias) e que tiveron unha importante repercusión tanto a nivel interno como local. Durante os cursos 2011-2013 coordinamos un proxecto Comenius titulado Human Rights and Digital Literacy for Young Europeans.
Esta situación de partida fíxonos plantexarnos a idoneidade de presentar un proxecto Erasmus+ con centros con seccións bilingües de español pois esta sería a lingua do proxecto. O proxecto foi elaborado con cinco socios de catro países do este de Europa e un do norte, Noruega, que tiñan español como segunda lingua de traballo. Son centros moi diversos pois uns atópanse en grandes cidades como Ruse (Bulgaria), Pécs (Hungría) e Radom (Polonia) ou medianas como Lillesand (Noruega); tamén había importantes diferenzas económicas das familias en función do país.
No instituto todo o profesorado estivo implicado no proxecto.
Actividades realizadas
Ó longo destes dous anos realizáronse multitude de actividades en función dos obxectivos plantexados no proxecto. Dous dos obxectivos foron o da educación para a convivencia democrática e a alfabetización dixital. É por isto que a maioría das actividades estiveron dirixidas a difundir os valores e principios fundamentais que rixen a nosa sociedade (liberdade, igualdade…) empregando para isto diversas ferramentas TIC. Describimos a continuación as referidas á creación videográfica e outras nas que destaca a cooperación internacional utilizando as TIC.
1.- CURTAMETRAXES.
A actividade fundamental desenvolta durante o proxecto estivo relacionada coa creación, por parte do alumnado, de curtametraxes nas que expresaban as súas opinións e preocupacións con respecto ó mundo que lles rodea.
As curtametraxes realizáronse en torno a dúas dinámicas diferentes:
- a) Producións nacionais:
Todo o alumnado de 3ª e 4ª da ESO se organizaba en equipos, dentro da súa aula, decidía un tema que lles interesara, informábanse sobre o mesmo e escribían un guion e o seu correspondente storyboard. Posteriormente filmaban eses guións e editábanos.
As temáticas abordadas nas curtametraxes realizadas en cada país foron:
- España: o acoso escolar, o incerto futuro laboral de mozos preparados, o maltrato animal e a toma de decisións ante un embarazo non desexado.
- Rumanía: o embarazo ós 16 anos, as drogas, a violencia doméstica, a falta de tempo libre dos mozos e o perigo das redes sociais.
- Hungría: o uso excesivo dos teléfonos móbiles e os seus efectos sobre as relacións persoais, a falta de atención dos pais ós seus fillos e os problemas que poden parecer insignificantes pero o seu peso é enorme para as personas que os sufren.
- Noruega: a presión de grupo nas decisións, a positividade e o non xulgar ás persoas
- Bulgaria: a importancia da amizade, as drogas e as súas consecuencias, o papel da amizade nas relacións amorosas durante a adolescencia, o seguros que se senten os mozos e a necesidade da familia ante os problemas e como poden ver de forma tan diferente a vida un profesor e un alumno ante unha situación como un exame.
- Polonia: Violencia doméstica, alcoholismo, as migracións,os campos de traballo ilegal e o comercio de persoas.
- b) Producións internacionais:
O alumnado que participaba nos intercambios de alumnos (3 de cada país e 18 en total) organizábase en tres equipos. En cada equipo debía haber un alumno de cada un dos países participantes. O alumnado en cada equipo debía debater sobre un tema que lles interesara especialmente e acordar o seu tratamento. Lóxicamente isto supuña un debate importante xa que había moitos temas comúns pero había outros que non o eran, como por exemplo, o paro para os noruegos. No 2º encontro, o alumnado que participaba (diferente do anterior) debía realizar a filmación. No 3º encontro o alumnado participante editaba o gravado.
No segundo ano, o proceso foi similar, aínda que no terceiro encontro se optou por realizar un programa de radio internacional, con noticias creadas de forma colaborativa.
As temáticas abordadas nas curtametraxes internacionais realizadas foron:
- 2014-2015: O problema de fumar a idade temperá; a falta de tempo libre que ten os estudantes de todos os países e o exilio a causa do pouco futuro laboral no país de orixe.
- 2015-2016: A presión na toma de decisións nestas idades, a influenza psicolóxica dos “gústame” nas redes sociais e o medo ós inmigrantes.
Esta última curtametraxe foi preseleccionada no prestixioso Festival Internacional Plural+, que este ano se centraba no tema das migracións.
2.-OUTRAS ACTIVIDADES REALIZADAS:
Da variedade de actividades realizadas destacaremos tres: Podcast, Trivial Cultural e A Miña Palabra Favorita. O resto de actividades están aloxadas en twinspace e explicítanse na revista publicada como produto final.
- a) Podcast. Creáronse dous programas radiofónicos. Un deles elaborouse con aportacións de cada un dos institutos previamente determinadas e nas que debían recoller información dos seis países, por exemplo o tema música foi elaborado polos estudantes do IES Sácilis. O segundo elaborouse nun dos encontros internacionais. Cada grupo, composto por alumnado dos seis países, debía elaborar información para determinadas seccións e gravala. Concluíase cun programa realizado entre os 18 alumnos participantes no encontro. Utilizáronse as ferramentas Spreaker e Audacity. (https://twinspace.etwinning.net/896/pages/page/129290 )
- b) Trivial Cultural. O alumnado formulou preguntas de distintos temas acordados previamente e incluíunas no portal de actividades educativas Educaplay. Nun dos encontros internacionais traballouse ese material elaborado coa ferramenta Kahhot. https://twinspace.etwinning.net/896/pages/page/71521
- c) A miña palabra favorita. O alumnado de cada país, na súa propia lingua e subtitulándoo en español, elaboraba un vídeo de menos dun minuto no que explicaba cal era a súa palabra favorita. Posteriormente fíxose unha votación a través do Facebook do proxecto e editouse un produto final coas palabras máis votadas en cada un dos países. https://twinspace.etwinning.net/896/pages/page/74126
Fomento do pensamento crítico e reflexivo.
Aínda que a maioría de actividades estiveron relacionadas coas curtametraxes, no proxecto desenvolvéronse outra serie de actividades destinadas ó desenvolvemento do pensamento reflexivo dos estudantes. Podemos afirmar que os procesos foron tanto ou máis importantes que o resultado final pois requeriron dunha busca de información e toma de conciencia sobre os mesmos. Por outra parte, os videos realizados polos socios dos diferentes países tamén foron utilizados para a análise das problemáticas descritas polos mozos por eles mesmos ou polos familiares.
Por exemplo, durante a fase da elección do tema a tratar e desenvolvemento argumental o profesorado implicado no proxecto xerou dinámicas para favorecer a reflexión dos estudantes sobre o seu propio mundo, así como a percepción que do mesmo teñen. Este proceso concluíu coa elección dun tema e o seu enfoque de entre outros propostos.
Se observamos os temas desenvoltos podemos observar que no cómputo global se traballaron temáticas sobre problemas sociais como a inmigración, o traballo ilegal ou a violencia doméstica (sete vídeos) e problemas que afectan á xuventude, como redes sociais (tres vídeos), adiccións (tres vídeos),mundo escolar (dous vídeos), relacións interpersonais e familiares (once vídeos). Os vídeos realizados pasaron a ser recurso educativo no IES Sácilis nas sesións de titoría, pois o discurso expresado polos seus compañeiros a través do vídeo resulta moi cercano e motivador para o tratamento de temas importantes para os e as adolescentes.
Tamén podemos destacar como os vídeos foron utilizados polo profesorado na formación con familiares, cos que se realizaron sesións de video-fórum nas que se trataron os temas de interese para as nais e pais (o embarazo non desexado, a inmigración, etc)
Este mesmo formato de actividade realizouse nos encontros internacionais con alumnado e profesorado dos seis países, por exemplo no encontro de Hungría realizouse un sobre as migracións onde os mozos poideron expresar e intercambiar os seus diversos puntos de vista sobre un problema de máxima actualidade.
En canto ás redes sociais xerouse comunicación, debate e difusión a través do Facebook e do Twitter do proxecto, así como a través do foro de Twinspace, no que participou o alumnado implicado no proxecto (3º e 4º ESO).
Por último, destacamos unha actividade singular indicadora do impacto do proxecto. Durante o encontro internacional en Pedro Abad en xuño de 2015, realizouse un encontro con alumnado universitario da materia de Educación Mediática de grao de maxisterio da Universidade de Córdoba, no que participaron profesores e estudantes dos seis países e se proxectaron algúns vídeos realizándose un coloquio sobre os mesmos. Tamén se realizou outra actividade formativa en 2016 a cargo de alumnado e profesorado do IES Sácilis, na que se explicaron os programas europeos Erasmus+ e a plataforma eTwinning.
¿Como contribuíu este proxecto eTwinning a conseguir os obxectivos da Declaración de París?
A resolución do Consello de Europa sobre o fomento da participación política dos mozos na vida democrática de Europa (2015/C 417/02) plantexa unha serie de obxectivos dirixidos a conseguir unha maior implicación dos mozos na cultura democrática.
Podemos afirmar que o desenvolvemento deste proxecto favoreceu parcialmente a consecución dos obxectivos da declaración citada, na medida que promoveu o desenvolvemento de competencias sociais relacionadas con valores democráticos e dereitos humanos como a liberdade de expresión e o respecto á diversidade (art. 19) e puxo en práctica un programa sobre alfabetización mediática que promoveu a capacidade para analizar a información de forma crítica na sociedade actual do coñecemento, así como programas sobre competencias en TIC dirixidos a desenvolver as competencias tecnolóxicas dos usuarios que permitan acceder, xestionar, avaliar e crear información en liña útil (art. 21).
Promoción de cidadanía activa e prevención da intolerancia e do racismo.
O desenvolvemento dunha cidadanía activa, desde a nosa óptica, débese de sustentar nunha educación para a cidadanía que permita na educación obrigatoria coñecer problemáticas que afectan á sociedade europea e reflexionar sobre os diversos problemas sociais que nos afectan á xuventude. Os obxectivos deste proxecto e as actividades realizadas puxeron en marcha estratexias para que os estudantes que participaron no mesmo, en primeiro lugar tomen conciencia dos temas que lles preocupan e a través da creación audiovisual enuncien e expoñan a súa particular mirada sobre esas problemáticas. A necesaria comunicación e a interacción que se desenvolve na cooperación durante o proceso de elaboración do vídeo e a difusión das producións propiciou un debate na comunidade educativa sobre as mensaxes dos propios mozos. Así os textos audiovisuais convertéronse nunha ferramenta que propiciou en maior ou menor medida o debate sobre temas como a inmigración, a precariedade laboral, ou os riscos das tecnoloxías. Este debate, en ocasións trascendeu os límites da propia institución educativa, pero sobre todo permitiu confrontar as propias concepcións coas de rapaces e rapaces doutros lugares de Europa.
Subíronse á canle de Youtube do proxecto 118 vídeos coas opinións de mozos de seis países, que tiveron un total de 8.070 reproducións. A maioría provén dos países implicados no proxecto, pero tamén aparecen conexións desde EEUU, Portugal, Reino Unido, países de América Latina, Italia, Francia, Alemania, etc. Consideramos que o debate destes vídeos nos centros educativos, coas familias e a repercusión que poidan ter as opinións destes mozos sobre as persoas que visionen os seus traballos, poden axudar a previr o racismo e a loita contra a intolerancia.
Impacto tivo o proxecto no IES Sácilis
O proxecto tivo un importante impacto no Centro tendo en conta os seguintes aspectos:
– Valoración do Claustro e Consello Escolar. O Claustro e o Consello Escolar recibiron un informe trimestral de todas as actuacións que se levaron a cabo no seno do Proxecto, co que tivo unha información puntual e continuada ó longo dos dous anos. Tamén o valorou, sendo en todos os casos unha valoración positiva.
– Implicación do profesorado. No IES Sácilis implicouse o 100% do profesorado neste proxecto. Para implicar a todo o profesorado formáronse dous equipos: o equipo impulsor que se comprometía a asumir responsabilidades e o equipo colaborador, que participaba de forma puntual e tendo en conta a materia que impartía. Tamén se desenvolveron numerosas actividades xerais de centro nas que participou todo o profesorado e todo o alumnado: “Bulbos Solidarios”, “Día da Paz”, “Abrazos”…
– Materias. Para a elaboración das curtametraxes nacionais coordinábase o traballo desde a materia de Proxecto Integrado, escribíanse os guións en clase de Lingua Castelá, documentábanse os temas en clase de Xeografía e Historia, filmábanse en clase de Educación Física e de Alternativa á Relixión, traducíanse as curtametraxes a inglés na materia de Lingua Inglesa, os debates coordinábaos o departamento de Orientación, o deseño de cartelería, as pinturas murais sobre distintos países e a participación en certames de Debuxo de Rumanía coordinábase desde o Departamento de Educación Plástica e Visual, o programa de radio coordinouse desde o departamento de Música, os datos estadísticos desde o departamento de Matemáticas e de Tecnoloxía, a coordinación de actividades desde o departamento de Actividades Complementarias e Extraescolares, e a coordinación das actividades xerais de centro a través do departamento de Francés e da responsable de Biblioteca.
– Avaliacións. Realizáronse varias avaliacións e autoavaliacións ó longo do proxecto. Con respecto á avaliación da competencia social e cidadá, realizada a través dunha avaliación por rúbricas, concluiuse que con este proxecto mellorou significativamente esta competencia no alumnado e profesorado. Isto permitiu comprender a realidade social e cidadá de maneira crítica, impulsando o cambio social positivo.
– Cambios metodolóxicos. A metodoloxía activa e inclusiva colaborativa e participativa, utilizada nos proxectos europeos desenvoltos no centro, propiciou tanto a implicación do profesorado como a incorporación de novas metodoloxías e novas liñas de traballo.
-Formación. Ó longo dos dous anos do proxecto, unha importante porcentaxe de profesorado do Centro formouse en eTwinning, realizou cursos específicos de eTwinning, de MOOC, de Traballo por proxectos e de Comunidades de Aprendizaxe.
Sinerxias con organismos locais, asociacións de inmigrantes, de refuxiados, etc.
Destacamos algunhas das máis significativas no caso de España:
– Concello da localidade.-Mantívose unha estreita colaboración co Concello de Pedro Abad en todo o relacionado co desenvolvemento do proxecto. A alcaldesa ofreceu tamén unha recepción a todo o profesorado e alumnado visitante, ó igual que fixeron todos os alcaldes e alcaldesas das ciudades visitadas. En Hungría, ademais, recibiunos o director do Instituto Cervantes e o embaixador de España.
– A Facultade de Educación da Universidade de Córdoba.– Profesorado do Departamento de Educación colaborou no asesoramento do proxecto e os profesores e alumnos do IES Sácilis participaron nas materias de Educación Mediática informando sobre as ferramentas tecnolóxicas utilizadas e expoñendo a metodoloxía e traballos realizados.
– Organizacións Non Gubernamentais.– Organizouse unha actividade coa ONG “Maizca”, que traballa para acompañar ó desenvolvemento do pobo guatemalteco (Guatemala). A actividade denominouse “Bulbo Solidario” e coa ONG Federación Nacional de Mulleres Xitanas “Kamira” unha actividade formativa sobre proxectos europeos.
PARA SABER MÁIS:
BIBLIOGRAFÍA
Aparici, R. (eds) (2010) Educomunicación: más allá del 2.0. Barcelona, Gedisa.
Frau-Meigs, D. y Torrent, J. (2009) Políticas de educación en medios: hacia una propuesta global. Comunicar. Huelva, Grupo Comunicar.
Segovia Aguilar, B. (2010). Educación comunitaria y nuevas alfabetizaciones. En R. Aparici (coord.) Conectados en el ciberespacio (pp.217-234). Madrid. UNED.
Segovia, B., Pavón, C. & Racionero, F. (2015). Derechos Humanos y Alfabetización Digital para Jóvenes Europeos. Una experiencia internacional de Educación Mediática en Secundaria. En Fueyo, A., Rodríguez-Hoyos, C & Pérez-Tornero, J.M. (Eds.) Los territorios de la Educación Mediática: experiencias en contextos educativos. Barcelona, UOC.
UNESCO. (2005). Hacia las sociedades del conocimiento: informe mundial de la Unesco. Paris, UNESCO.
UNESCO. (2011). Educación mediática e informacional. Curriculum para profesores. París, UNESCO.
WEBS
https://twinspace.etwinning.net/896/home
https://www.facebook.com/erasmusplus.ciudadania/
https://www.youtube.com/channel/UCELPXvlMCMb5I9PRf-gz5pg
https://twitter.com/CiudadaniaEPlus
Produto final onde se recollen as señas de identidade dos distintos países e algunhas das actividades e resultados máis significativos:
http://www.calameo.com/books/00474690428a0f4adb405
Conmemoración X Aniversario de eTwinning
“Encendamos nuestros deseos para los jóvenes” foi un acto de celebración, unha actividade lúdica e participativa para simbolizar que desde toda Europa é importante a loita polos dereitos dos mozos.
https://twinspace.etwinning.net/896/pages/page/71091
Celebrando a diversidade con eTwinning
No IES Sácilis quixemos sumarnos á campaña de eTwinning co fin de que mozos de distintos países europeos, con situacións e culturas diferentes, poidan coñecer as súas opinións sobre a diversidade.
https://twinspace.etwinning.net/896/pages/page/123892
Reportaxe da TV rumana sobre un dos encontros, onde se ve ó alumnado traballando en twinSpace:
